भतिजीहरूको पनि चिन्ता
आफ्ना भाइ धीरेन्द्रकी माइली छोरी शीताष्मा २९ वर्षो उमेरमै विधवा हुन पुगेपछि ज्ञानेन्द्रको दुःखमाथि दुःख थपिएको छ । आफ्नो भाइका छोरीज्वाइ“ अभिनेश शाहको ३२ वर्षै उमेरमा निधन भएपछि त्यसले पर्ूवराजपरविार शोकमा मात्र डुबेन, त्यो मृत्यु पारविारकि कलहको अर्को कारण पनि बन्यो । वैधव्य जीवन बिताउन बाध्य भएकी शीताष्मामाथि आफ्ना पतिलाई वास्ता नगरेकाले यस्तो दुःखद घटना भएको आरोप उनका परविारले लगाउ“दै आएका छन् ।
विवाहबन्धनमा बा“धिएको छ वर्षपनि नबित्दै जीवनसाथी गुमाएकी शीताष्माको २६ महिने छोरी आर्शिया छिन् । कात्तिक १३ गते सा“झ शीताष्मा आफ्ना ठूलोबुबा ज्ञानेन्द्र, ठूलीआमा कोमल, दिदी पूजा र बहिनी दिलासालगायतका माइती खलकस“ग तिहारको जमघटका क्रममा निर्मल निवास पुगेकी थिइन् । बिरामी पतिलाई छाडेर मनोरञ्जन गर्न हि“डेको भन्दै उनीमाथि उनका सासू-ससुराले आरोप लगाएपछि त्यसले पारविारकि कलहको रूप लिएको हो । त्यसअघि पनि उनको आफ्ना सासू-ससुरास“ग मनमुटाव भएको थियो । त्यतिबेला शीताष्माकी ठूलीआमा कोमलले भतिजीलाई निर्मल निवास बोलाएर मिलेर बस्न सम्झाएकी थिइन् ।
ज्ञानेन्द्र अहिले शीताष्मा मात्र होइन, भतिजी दिलासाका कारणले पनि उत्तिकै चिन्तित छन् । स्वर्गीय धीरेन्द्र र प्रेक्षा शाहकी यी कान्छी छोरी दिलासाले केही महिनाअघि बिष सेवन गरेर आत्महत्याको प्रयास गरेकी थिइन् । अमेरकिा बसाइका क्रममा आफ्ना पति आदर्शविक्रम राणास“ग भएको वादविवादलाई लिएर आत्महत्याको प्रयास गरेको स्रोतको दाबी छ । अहिले पनि दुवैबीचको सम्बन्ध सहज छैन । यसैले दिलासाले फेर िकुनै पनि बेला त्यस्तो प्रयास गर्ने हुन् कि भन्ने डरले ज्ञानेन्द्रलाई चिन्तित बनाएको छ । शीताष्माका ससुरा किशोरविक्रम राणाले ज्ञानेन्द्रलाई आफ्ना छोराबुहारीबीचको सम्बन्ध निकै बिग्रिएको र कुनै पनि बेला दर्ुघटना हुन सक्ने जानकारी दिएका थिए ।

अस्वस्थता पनि
६१ वषर्ीय पर्ूवराजा आफै“ पनि स्वस्थ छैनन् । अहिले पनि चिकित्सकहरूले उनलाई पर्ूण्ा आराम गर्ने सल्लाह दिएका छन् । छातीमा सामान्य समस् या देखिएको छ, जसले श्वासप्रश्वासको लय केही बिग्रिएको छ । कलेजोमा बोसो बढी देखिएकाले चिकित्सकले दिएको प्रेसक्रिप्सनमा आराम, हल्का व्यायाम र खानपिनमा र्सतर्कतालाई जोड दिएका छन् । चिकित्सकले तनावमा नरहन, खानामा चिल्लो कम गर्न र बोसोयुक्त र रातो मासु तथा मदिरा सेवन नगर्न सल्लाह दि“दै आएका छन् । यसैले होला, मदिरा सेवन ज्यादै कम गरेका छन् र शाकाहारी खानामा ध्यान दिने गरेका छन् । उनी मङ्गलबार उपवास पनि बस्ने गरेका छन् । त्यसो त केही महिनाअघि चिकित्सकहरूले उनलाई लन्डन गएर उपचार गर्न सिफारसि गरेका थिए । तर, राजनीतिक स्थिति अनुकूल नभएको र आफू उपचार गर्न विदेश जा“दा अर्कै अर्थ लाग्न सक्ने भएकाले उपचारका लागि नगएको उनी निकट स्रँेतको दाबी छ । उता ज्ञानेन्द्र आफ्नी पत्नीको स्वास्थ्यलाई लिएर पनि चिन्तित छन् । कोमल उच्च रक्तचाप र मधुमेहबाट पीडित छिन् । दरबार हत्याकाण्डमा गोली लागेपछि छाती र फोक्सोको समस्याले सताउनुका साथै कान पनि कम सुन्ने भएकी छन् । शारीरकि अस्वस्थताकै कारणले लामो समयदेखि आफन्त तथा नातेदारकहा“ आयोजना हुने पारविारकि जमघटहरूमा पर्ूवबडामहारानी सरकि हुन छाडेकी छन् ।

अब जनता नै भरोसा
शिरमा श्रीपेच छैन, हातमा राजकीय शक्ति पनि छैन, त्यसमाथि पारविारकि कलहको व्यवस् थापनमै अल्भि“mदै बितेको छ, पर्ूवराजा ज्ञानेन्द्रको पछिल्लो साढे पा“च महिनाको अवधि । २ सय ४० वर्षपुरानो राजसंस्थाको अन्त्यको कारक आफू बनेकामा निकटस्थका सामुन्ने कुनै पश्चात्ताप भने गर्दैनन् ।
०६५ जेठ १५ गते राती बसेको संविधानसभा बैठकले औपचारकि रूपमा राजतन्त्रको अन्त्य गर्दै गणतन्त्र कार्यान्वयन गर्ने निर्ण्र्ाागरेलगत्तै गत जेठ २९ गते सहज ढङ्गले नारायणहिटी छाडेर सरकारले उपलब्ध गराइदिएको नागार्जुन दरबार गएका थिए ज्ञानेन्द्र पत्नी कोमलका साथ । त्यसदिन उनले श्रीपेच र राजदण्ड सरकारलाई बुझाई नारायणहिटी दरबार छाडेका थिए । दरबार छाड्नुअघि उनले पत्रकार सम्मेलनमार्फ संविधानसभाको निर्ण्र्ाााई सहज रूपमा लिएको उल्लेख गर्दै आफू मुलुक छाडेर कतै नजाने बताएका थिए ।
बितेको साढे पा“च महिनामा विगतमा राजसंस् थाको संलग्नता रह“दै आएको धार्मिक तथा सांस्कृतिक परम्पराको निरन्तरताको अपेक्षा गर्नुबाहेक उनले कुनै राजनीतिक महत्त्वाकाङ्क्षा देखाएका छैनन्, र्सार्वजनिक रूपमा । भोटो देखाउने जात्रा वा कुमारीको दर्शन गर्ने परम्परामा भने उनी आफ्नो उपस्थितिको निरन्तरता चाहन्थे । तर, त्यो सम्भावना नदेखेपछि त्यसका लागि बल पनि गरेनन् । उनीस“ग नियमित भेटघाटमा रहेकाहरू भने उनको राजनीतिक महत्त्वाकाङ्क्षा निमिट्यान्न भइनसकेको बताउ“छन् । गत साता मात्र ज्ञानेन्द्रस“ग पछिल्लो राजनीतिक स्थितिका सम्बन्धमा कुराकानी गरेका राप्रपा, नेपालका अध्यक्ष कमल थापा भन्छन्, "जनताले चाहे भने र त्यसै अनुकूलको राजनीतिक परििस्थति निर्माण भयो भने राजसंस्था पुनःस्थापित हुन्छ भन्ने उहा“को ठम्याइ छ ।"
'असोज १८' को होस् वा 'माघ १९' को राजनीतिक कदम, यी अन्तिम नेपाली राजाले आफ् ना दुइटै राजनीतिक कदम तत्कालीन राजनीतिक परििस् थति अनुकूल भएको दाबी गर्दै आएका छन् । विगतका आफ्ना राजनीतिक कदमलाई उनले अझै पनि गलत ठानेका छैनन् ।
तिहार पर्वपछि आफू निकटका सहयोगी तथा राजनीतिककर्मीहरूस“गको भेटलाई बाक्लो बनाउ“दै लगेकालाई समसामयिक राजनीतिक घटनाक्रमका सम्बन्धमा 'अपडेट' हुन खोजेको रूपमा मात्र बुझ्न राप्रपा नेपालका अध्यक्ष थापाको आग्रह छ । तर, आफ्नै निवासभित्र खुम्चिएर लामो समय बस्न नसक्ने स्वभावका ज्ञानेन्द्र भेटघाटको दायरालाई निवासको पर्खालभन्दा बाहिर लग्नेमा देखिन्छन् । यसका लागि उनले आफूलाई सामाजिक कार्यमा पनि सक्रिय पार्न खोजेका छन् । आफ्ना भाइ धीरेन्द्रका नाममा रहेको धीरेन्द्र स्मृति प्रतिष्ठानलाई पनि सामाजिक कार्यमा सक्रिय पार्ने चाहना उनले आफ्ना पारविारकि सदस्यहरूस“ग व्यक्त गरेको स्रोत बताउ“छ । सामाजिक कार्यका साथै विभिन्न शक्तिपीठहरूको दर्शन र पूजामा आफूलाई सक्रिय राख्न चाहे पनि तत्काल राजनीतिक अर्थ दिने वक्तव्यवाजीको चाहना भने उनमा देखि“दैन । राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टर्ीी नेता तथा शाहीकालका मन्त्री भुवन पाठक परििस्थति आफ्नो पक्षमा निर्माण हुन्छ कि भनेर पर्खेर बस्नुबाहेक पर्ूवराजास“ग अर्को विकल्प नभएको बताउ“छन् । भन्छन्, "यदि परििस् थति आफू अनुकूल नबन्दै राजनीतिमा आउने वा राजसंस्था पुनःस्थापित गर्ने प्रयास भएमा त्यो झनै प्रत्युत्पादक हुन्छ ।"
ज्ञानेन्द्रले आफ्ना निकटस्थहरूस“ग राजनीतिक दलहरूले नै आफूलाई राजा बनाएको र आफू परििस् थतिजन्य बाध्यताले राजा बन्नुपरेको बताउ“दै देश हितका लागि राम्रो गर्न खोजेको तर सोचेजस् तो नभएको बताउ“दै आएका छन् । स्रोतले उनलाई उद्धृत गर्दै भन्यो, "मलाई राजा पनि उनीहरू -दलहरू)ले बनाए, राक्षस पनि उनीहरूले नै बनाए, अब म सामान्य नागरकि भएर जीवन बिताउन चाहन्छु, नागरकि भएर त बस्न देलान् नि †" भारतमा रहेका आफ्ना उच्च घरानिया नातेदारहरूले त्यहा“को सरकारी संयन्त्रमार्फ भारतमा बसोबासका लागि व्यवस्था मिलाउन खोजे पनि ज्ञानेन्द्रले त्यो प्रस् ताव अस्वीकार गरेको स्रोत बताउ“छ । उनकी फुपू स्वर्गीय राजा त्रिभुवनकी माइली छोरी भारती राज्यलक्ष्मी सिंह भारतको कोलकातामा बस्छिन् । उनका छोराहरू रमनदेव र ऋतिशदेवले पर्ूवराजा ज्ञानेन्द्रलाई भारतमा लैजाने प्रयत्न गरेका थिए । तर, उनले मानेनन् ।
कुनै किसिमको प्रतिरोध वा निर्वासन आफू र आफ्नो परविारका लागि झनै प्रत्युत्पादक हुन्छ भन्ने उनले सायद चा“डै नै बुझे र कुनै चर्को प्रतिवाद गर्नुको साटो जनताको चाहना र इच्छालाई सर्वोपर िमान्ने शाहवंशीय राज-परम्परा रहेको वक्तव्य दिएर नारायणहिटीबाट बाहिरएिका ज्ञानेन्द्र तत्काल शान्त देखिन्छन् ।
आवरणसहित तस्बिरहरू : नरेन्द्र श्रेष्ठ